مجله خبری مساجد

امامزاده سلیمان بن علی (ع) از اولاد امام مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد زین العابدین علی بن حسین (ع) درگناوه به خاک ودیعه گردیده و از اماکن مذهبی، زیارتی و گردشگرپذیر این شهرستان میباشد. درقسمت شمال شهرستان گناوه جاده گناوه دیلم ، مرقد امامزاده سلیمان ابن‌علی (ع) واقع گردیده‌است که مدل معماری آن به عصر صفوی گشوده میکردد ودارای گنبدی گسترده وکاشیکاری با قاعده تبارک و سطح پله‌پله و به رنگ آبی‌رنگ تیره که در بعضا نقاط آن کاشی‌های رنگ زرد و سپید نیز به عمل رفته میباشد. امامزاده سلیمان بن علی (ع) یک عمارت مستطیل صورت میباشد..
گنبد امامزاده و محل حرم و رواق‌های متصل به آن در ضلع شرقی عمارت سازه گردیده‌اند.و اتاق کوچکی در ذیل گنبد جای‌دارد که دور تا به دور گنبد می‌چرخد و انجا به پیمان رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد هیئت امناء امامزاده محل به سپرده گذاشتن اجساد خداپرست با حالت خاصی بوده که مدتی انها را نگه داشته و به کربلا جابجایی میدادند .

گنبد دارنده قاعده مدور به شعاع دو متر میباشد. از او‌لین پله تا واپسین پله چهار متر و هفتاد و پنج سانتی‌متر میباشد که به تناسب و به ترتیب از طول پلکان‌ها کاسته می شود. این گنبد دوازده ترکی میباشد و مدل معماری آن جلوه‌ای از معماری قدیم سواحل خلیج‌عجم و شبیه گنبد دانیال فرستاده در شوش وگنبد امامزاده حسن (ع) در شهر امام حسن و گنبد امامزاده میرمحمد در خارک میباشد و تا حدودی از مدل معماری معبدسازی هند تأثیر گرفته میباشد تاریخ بنای این گنبد نو میباشد و حدود هفتاد سال برآورد می‌گردد، البته چهار تاقی‌های متصل به در ورودی ظاهراً مدخل معبدی میباشد که بعد از تاسیس شبستان تحت عنوان سایبان در ورودی تراس غربی از آن استعمال می‌شد‌ه‌است آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد و یک حسینیه دو طبقه در پشت امامزاده به بعدها ۱۷در ۸ درسال ۹۰ بوسیله اداره موقوفات برای برگزاری مراسمات به ان اضافه شد.

در دنیای پیچیده امروزی، احیا، محافظت و توسعه مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد و گسترش رده مسجد که می‌بایست در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و … دارای نقش باشد، نیازمند تلاشی علمی و تخصصی است. در این راستا مساجد باید تک تک همت خود را به تجهیز مادی و معنویت معطوف نمایند و با بکارگیری کلیه امکانات و فناوری روز دنیا در مقابل تهدید‌ها دشمن همچون سنگری استوار و محکم باقی بمانند. مسجد مهمانخانة خداوند در زمین، جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانی، خانه رمز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفو و بخشش، تجلی پردیس معبود در زمین، و محل وقار موحدان است. مکان آن، بهترین رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد قطعات زمین هست و فرشتگان، با اهل آن همنشین می باشند. آنچه از استیناف نقش مسجد در بالا اسلام به دست می‌آید، جامعیت مسجد در همگی آیتم‌های عبادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و … میباشد. با توفیق انقلاب اسلامی، مساجد نیز همانند مجال صدر اسلام جایگاه حقیقی خود را باز یافتند؛ به گونه ای که نیروهای فعال در مساجد، به طور بی واسطه در متن انقلاب شرکت جستند. از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را بر ذمه داشتند. بدین ترتیب، مساجد توانستند در بخش اعظمی از آیتم‌های فرهنگی – اجتماعی مثلا وضعیت خانواده و سلامت اجتماعی نقش گزینش کننده‌ای انجام نمایند.

جامعه اسلامی در اثر عوامل متعدد مانند تهاجم و شبیخون فرهنگی، تبادلات فرهنگی، تأثیر رسانه، دقت بیشتر بر مسائل اقتصادی بجای مسائل فرهنگی و … مسائل و ایرادات اخلاقی و اجتماعی‌ای مانند بدحجابی، دسیسه، سنت‌های خطا، دنیاگرایی، تجمل پرستی، دروغ، دزدی، ارتشا و … در آن بروز کرده که با ارزشهای فقاهتی ما ناسازگار می باشد و جامعه آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد فقهی را دچار مخاطره می‌نماید. لذا سلامت اجتماعی به مخاطره افتاده برای حل ایراد از ابزارهای متعدد می‌قدرت بهره جست.

در کتابهاي دعا و زيارت آداب مسجد کوفه را درپی آداب مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد خود شهر کوفه بيان مي کنند؛ به دلیل آنکه از سرزمين کوفه به عنوان بقاع اميرالمؤمنين(ع) ياد گردیده است و براي ورود به آن، نظير بقاع پيامبراکرم(ص) آدابي معین گردیده‌است. در هر موقتی چنين وارد شده است که وقتي به سوي مسجد کوفه عازم شدي در اکنون رفتن اللَّه اکبر و لااله الااللَّه و الحمداللَّه و سبحان اللَّه مي گويي بعد از آن که به مسجد رسيدي در کنار در پر اسم و رسم به باب الفيل13 بايست اينگونه سلام بده. السلام علي پیامبر اللَّه، السلام علي اميرالمؤمنين و رحمةاللَّه و برکاته و منتهي مشاهده و موضع مجلسه و مقام حکمته... و انت وليّي و سيّدي و وسيلتي في الدنيا و الآخرة.

آن‌گاه باطن مسجد شو و بگو: اللَّه اکبر (سه رتبه) هذا جایگاه العائذ باللَّه و بمحمّد و بولاية أميرالمؤمنين وألأئمة المهديين الصادقين... وحجةاللَّه علي خلقه.

آن‌گاه برو به طرف رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد ستون چهارم نزديک باب الانماط که روبروي ستون پنجم و به ستون حضرت ابراهيم(ع) دارای اسم و رسم می باشد و چهار رکعت نماز بخوان به اين ترتيب که دو رکعت آن را با ثنا و سوره »قل هواللَّه« و دو رکعت ديگر را با ثنا و سوره قدر14. وقتي نماز را به پايان بردي تسبيحات حضرت زهرا(ع) را ذکر و آن‌گاه اين گونه سلام کن:

السلام علي عباداللَّه الصالحين الراشدين، الذين أذهب اللَّه عنهم الرجس و طّهرهم تطهيراً و جعلهم أنبياء مرسلين و حجة علي الخلق أجمعين و سلام علي المرسلين والحمداللَّه رب العالمين و لک تقدير العزيز العليم. و هفت رتبه بگو: سلام علي نوح في العالمين. بعد بگو: نحن علي وصيتک يا وليّ المؤمنين التي أوصيت بهاذريتک من المرسلين... الحمداللَّه علي ماهدانا.

آن‌گاه به نزديک »دکة القضا« رفته در آنجا دو رکعت نماز مي خواني در اين نماز بعد از حمد در خواندن سوره مختار هستي هر يک از سوره هاي قرآن را که در آن آيه سجده نيست مي تواني آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد بخواني. پس از اين نماز هم وقتي تسبيحات حضرت زهرا(ع) را ذکر کردي بعد از آن چنين بگو:

يا مالکي و مملکّي و متغمدي بالنعم الجسام... برحمتک يا أرحم الراحمين.

با تمرکز به کامل بودن انجام و آداب مسجد کوفه در اينجا به همين مقدار بسنده مي کنيم و طرفداران را به مفاتيح الجنان و کتابهايي که در زمينه آداب و جاری ساختن عتبات عاليات نوشته شده رجوع مي دهيم.

تاسیس این مسجد در سال ۷۹۴ ش با کوشش مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد گوهرشاد خانم، دختر امیر غیاث الدین ترخان، همسر شاهرخ بن تیمور گورکانی و در طی استانداری پسرش بایسنقر میرزا، در ضلع جنوبی بقاع رضوی شروع شد و در سال ۷۹۷ ش به اتمام رسید.

از لحاظ استحکام سازه و خصوصیت‌های معماری اسلامی و زیبایی در پیاده سازی، متد، خط، کاشی‌کاری‌های معرق و غیرمعرق، مرقم و غیرمرقم، مقرنس، گچ‌کاری و دیگر تزئینات هنری و مشخصه‌های معماری سنتی بی‌نظیر و ممتاز داراست. بنای مسجد با سپری شد ۶۰۰ سال همچنان مستحکم و به یاد ماندنی، زیرا آیینه‌ای می‌باشد که عظمت و عمر و زیبایی معماری و هنر اسلامی در پیمان تیموری را به اکران می‌گذارد. خراسان در کتاب های دیرین اهل ایران پهنه ی زمین به هفت اقلیم قسمت رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد شد‌ه‌است. که از جمله ی آنها ساوات (میهن مشرق) یعنی خراسان می‌باشد. واژه ی خراسان خویش ترکیبی از دو کلمه و واژه ی سابق اهل ایران یعنی «خور» در مضمون‌ خورشید و «شل» صفت فاعلی از ریشه ی «آس» در معنای برآمدن و سرزدن میباشد و خراسان سرزدنگاه خورشید یا این که مشرق زمین مضمون‌ می دهد. در کتاب شهرستان های جمهوری اسلامی ایران اولیه سرزمینی که نامش برده می شود خراسان با شهرهای سمرقند، سغر، بلخ، خوارزم، مرو، مرورود، هرات، توس، پوشنگ، نیشابور، قاین، گرگان، کوش میباشد.

جغرافی نویسان اسلامی غالباً خراسان را بارکده ی عالم اسلام دانسته و حدود آن را وسیع تعریف کرده اند بدین ترتیب اسم خراسان یادآور تقدسی دیرین می‌باشد که خاطره های جمعی را برای اقوام بخش اعظمی متداعی می نماید. چه سرزدنگاه خورشید و پرتو قسمت مملکت ای آریایی از مجال های بسیر به دور هست به سبب این تقدس و عنایت فرهنگی میباشد که‌این سرزمین را رده پژوهشگران، بزرگان، فقها و علما دانسته اند و آن را والا شمرده اند. از کجای این خراسان بزرگ (خراسان قدیم) بگوییم از مشهد مقدس که آرامگاه جان فقیه هست و پیکر تمیز فرزند گرانقدر بنی اکرم (ع) را در آغوش داراست، از بلخ براق و سمرقند ز زمینش یا این که از گهواره ی هنر و وقار، هرات، نیشابود، قاین، بیرجند، سبزوار. از کجای این مملکت مقدس کلام بگوییم که بام و درش براق است و کوه و بیابانش تابان، خراسان یادآور جاذبه های خاص و خاطره های دلنشینی آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد هست که شوق و اشتیاق کودکی و پر نمک جوانی را در دل ها ایجاد کرد می نماید. شوری که می قدرت سازنده صمیمی ترین و احساسی ترین نوشته ها باشد.

امامزاده شاهزاده زینب خاتون مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد آهنگران (علیها السلام) از نوادگان امام کاظم(علیه السلام) میباشد.این امامزاده کنار روستای آهنگران و در ۳۵ کیلومتری شمال اراک جای دارد. بر روی کاشی خرد محرابی صورت که بر دیوار سمت چپ در دو لنگه شرقی گنبدخانه نصب گردیده، تاریخ اتمام گنبد را ذیقعده سال ۱۰۶۲ هـ.ق قید و معمار آن را حاجی بابامیر تیتر گردیده است.

کتیبه فوق برهان بر تجدید بنای سابق الذکر وجود ندارد؛ چون هشت ضلعی بقاع نسبت به گنبد بسیار دیرین‌خیس از عصر صفویه می‌کند. به همین خواسته می‌قدرت اعلام‌کرد بنای سابق الذکر در زمان ایجاد شده است. زمان اولیه در غرب از اوایل عصر اسلامی زمان صفویه زمان دوم پس از عصر صفویه تا قاجار. نمای فرنگی بنای غربی امامزاده در بخش شمالی و غربی دارنده تاق‌نما با قوسهای جناقی میباشد و در بخش جنوبی دارنده ایوانی الحاقی میباشد.

معماری رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد سازه
بنای غربی در نصیب شرقی با یه خرده زاویه متصل به دیواره و فضای غربی و ساختار اساسی الحاقی زمان دوم میباشد. پان مهم گنبدخانه از دیگر بناهای چهارتاقی تبعیت می‌نماید و ساختار مهم آن از خارج نسبت به داخل با یکدیگر متعدد میباشد، چون ساختار بیرونی گنبدخانه به طور مربع میباشد و طرح داخلی این تاثیر هشت ضلعی دو به دو منظم و دارنده برگه‌های محرابی صورت عمق‌دار است.

مصالح ساختمانی آن آجر و ملات و گل بوده و جرزها از خشت میباشد. در ورودی مهم اتاق آرامگاه از حیاط الحاقی جنوبی بوده و در شرقی به احتمال حاذق در زمان صفویه گشوده شد‌ه‌است. از لحاظ طرح نخستین سازه این امامزاده دارنده گنبدی دوپوشه و گسسته بوده، گنبد معدود‌خیز داخلی و گنبد هرمی بیرونی که به طول ۹ متر از کف پشت بام بوده و دارنده ۱۲ رخنه‌ آجری می باشد.

درین قرن گنبدسازی به تقلید از حالت اقلیمی ناحیه و به الهام از کوهستانهای مشرق بر این منطقه می باشد. در قسمت شرقی عصر دوم در نمای شلع شمالی دارنده طاق‌نما و صحیح شرق که رو به تراس صحن امامزاده گشوده می‌وشد نیز دو تاق نمای دیگر با عمقهای مختلف در طرفین درب ورودی شرقی پیاده سازی گردیده است. مصالح کلی تشکیل دهنده نماهای شرقی و غربی عبارتند از آجر، خشت، کاشی، گچ، تیرچوبی، سنگ و ملات گل. این بقاع دارنده تزئینات متنوعی میباشد که عبارتند از: بارگاه چوبی آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد روی قبر امامزاده با گره بندی هشت و چهار ضلعی.

امامزاده حیدرکلاک کرج ،در ۵ کیلومتری شهر کرج مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد در حوزه‌ کلاک واقع گردیده‌است . بقعه مطهر امامزاده از نوادگان حضرت زین العابدین علیه السلام دارای اسم و رسم به امامزاده حیدر علیه السلام دیده میشود.کلاک حیطه ای در سمت شمال شرق شهرستان کرج واقع گردیده‌است . این منطقخه از سمت غرب به پل کهن کرج ئو آابدی های خلج آباد و کلاک تازه و از سمت جنوب به ناحیه سرحد آباد از شمال به کوههای دشته و در غایت ازسمت شرق به به بخش ها گرمدره و کوهک و وردآورد محصور است .

در واقعیت کلاک اولی ناحیه میباشد که محل معاش اقوامی بوده میباشد . بعد ها با انباشته شدن جمعیت آنان بخش ها دیگری مانند سرجوب ، حصار ، سرحدآباد ، و قصبچه کرج را به وجود آورده میباشد . و اصولا روستای کلاک بالا ،راز منشأ به وجود آورنده شهرستان کرج میباشد .این ناحیه کوهستانی و خوش آب هوا در قبل چشمه های زیادی رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد داشته میباشد ولی فعلا صرفا یکی‌از دو چشمه آن ما‌نده میباشد.

این امامزاده یکی‌از قبیل امامزاده هایی میباشد که دارنده شجره طومار میباشد. این شجره طومار با عمر ۸۰۰ ساله در کتابخانه امام رضا علیه السلام حفظ میشد که با همت بسیار به دست متولیان امامزاده رسید و به خواسته نگهداری و حفظ، در یک کادر قشنگ بر روی دیوار بقعه مطهر نصب گردیده‌است. متن شجره طومار به‌این مضمون میباشد؛ فرزندان حیدر بن حضرت امام زین العابدین علیه السلام، حمید و مجید و فرید را در ولایت بسطام شهید کردند البته حیدر بن سید بن حضرت امام زین العابدین را در توابع ری در حیطه کلاک شهید کردند.

امامزاده حیدر بن زید بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب از نوادگان امام سجاد (ع) که یکی‌از مکانهای تاریخی و مذهبی کلاک میباشد . میگویند هنگامی که روسها به جمهوری اسلامی ایران حمله کرده بودند صدمات متعددی را به صحن این امامزاده وارد کرده بودند بیان کننده پیرو گنجی بوده اند یا این که تنها هدفشان جراحت رساندن به اماکن مقدس مسلمانها آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد بوده میباشد به هر حالا بنای سابق امامزاده را به تک تک ویران کردند و بنای نو به عملکرد همسایه حیطه نوسازی گردیده‌است .در روزگار حکومت صفویه حرم‌ای خشتی و گلی خرد و بسیار بی آلایش بر روی مزار آن امامزاده ساخته شد، مساحت آن بقاع بیشتر از ۲۴ متر مربع نبوده میباشد و مکانی روضه خوان و دلنشین برای زیارت عاشقان اهل بیت علیه السلام بود.

سردر
ورودی مهم مسجد جامع یزد در کنار مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد ورودی های فرعی که در اضلاع متفاوت سازه واقع گردیده اس در ضلع شرقی جای‌دارد.
این ورودی باشکوه دارنده سردر رفیع و زیبایی با ۲۴ متر طول و نیز کتیبه های باارزش کاشی سنتی معرق است.
ورودی نام برده به یک هشتی با سقف گنبدی باز می‌گردد که‌این گوشه و کنار را می قدرت موزه کتیبه ها نامید زیراکه اشکال کتیبه های سنگی و کاشی که بر وقف طومار و فرامین حکومتی در عصر های متفاوت مندرج، منصوب میباشد.
مناره ها
دو مناره مسجد یزد ، که ارتقاع تقریبی آن از کف تا نوک قریب ۵۰ متر و اطراف آن هشت متر میباشد.
این مناره ها در عصر صفوی به سازه افزوده در سال ۱۳۱۳ هجری خورشیدی مرمت شد‌ه‌است.
بلندای این مناره ها و کاشی کاری مخصوص به شخصی که حتی‌د‌ر نقط ی اوج مناره ها صورت گرفته، شگفت انگیز استزیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باریک خیس گردیده، از رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد این رو نازکی کاشی کاری در‌این طول به واقع قابل تحسین میباشد.

گنبد
گنبد مسجد جامع یزد بر روی فیلپوش های بزرگی قرار گرفته که با مقرنس های مزین به نقوش معقلی پوشیده گردیده اند.
مسافت این فیلپوشها نیز با کاربندی زیبایی که بر آنان با خطوط کوفی بنایی لغت ها «الله» و «محمد» نقش بسته عمل گردیده است.
گنبد مسجد جامع یزد با لایه بیرونی به قطر ۱۷ متر، بنا ای توانمند را به وجود آورده میباشد.
یکی ویژگیهای اصلی و شایان توجه این گنبد، خوابیدگی لایه بیرونی میباشد که در نوع خویش نادر نظیر میباشد.
معمار، به مکان به کار گیری از قوس تیز و برافراشته کردن لایه بیرونی گنبد، با ادغام دو قوس، توانسته به ترکیبی دست یابد که در عین پایداری و مقاومت، زیباتر نیز باشد.
گنبدخانه
گنبدخانه مسجد جامع یزد دارنده پلان مربع میباشد که در طول مطلوب با کناره سازیهای خاص به هشت، ۱۶ و ۳۲ ضلعی تبدیل گردیده و گنبدی دو پوش بر فراز آن قرار گرفته میباشد.
بنای گنبد آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد منزل وابسته به عصر ایلخانی میباشد.

مواد و مصالح ساختمانی مسجد جامع اردبیل مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد مصالح به شغل رفته در بنای مسجد آدینه اردبیل همچون بقیه بناهای آن فرصت دربرگیرنده خشت، گچ اندود و ملات گچ، شفته آهکی و ساروج، سنگ و چوب میباشد.

خشت
در مسجد جامع اردبیل خشت قرمز‌رنگ هم تحت عنوان مصالح سازه و هم تزیینات آجرکاری مستعمل میباشد. تزیینات آجرکاری در ساقه گنبد و در منار دیده میشود.

آجر
دراین مسجد چرا‌که آجر در مقابل باد، باران و برف یارای مقاومت نداشته، کمتر به فعالیت رفته که اما آن‌ها هم از در میان رفته اند

گچ
این ماده ساختمانی درین سازه هم تحت عنوان مصالح و هم تحت عنوان تزیینات از نوع تزیینات گچی کاربندی و مقرنس کاری به شغل برده گردیده‌است

شفته آهکی و ملات ساروج
از شفته آهکی و ملات رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد ساروج در ابعادی بزرگ در بنای آدینه مسجد اردبیل مصرف شده میباشد.

سنگ
سنگ در بنای مسجد جامع اردبیل در دو جا بکار رفته اس: اولی مکان بکاربری سنگ پیرو ساختمان بوده و مکان دیگری که از سنگ به کارگیری می گردیده‌است در ازاره های سنگی سازه بوده میباشد

چوب
مصالح چوبی که در مسجد جامع اردبیل مستعمل مرتبط با مسجد تیرپوش میباشد. این سالن بر گردنه ۸ ردیف چوبی جای‌دارد و سقفش دارنده ۱۲۴ تیر چوبی میباشد و به همین انگیزه به مسجد تیرپوش دارای شهرت میباشد. در درون شیوه روی این مسجد ” در ” دو لنگه چوبی وجود داراست که از اثر ها چوبی این مسجد است.

مسجد جامع اردبیل قدیمی ترین بنای جان دار در شهر اردبیل دارنده تزیینات گوناگونی بوده میباشد که هم کنون اثراتی از آرایه های آجرکاری، کاشی کاری، گچبری، کتیبه، نگارگری، بندهای مهرهای، مقرنس و قطار بندی در آن قابل مشاهده میباشد.
با اعتنا به‌این که‌این آرایه ها با سبکهای متفاوت جاری ساختن گردیده و همینطور بخشی از آنان از ذیل لایه گچی قابل مشاهده میباشد می قدرت استباط کرد که‌این آرایه ها در زمان های گوناگون بر آن نقش بسته اند. با اعتنا به کمبود منابع علمی و فرسودگی بیشتراز اندازه بر پایه ی قراین می قدرت تزیینات آجرکاری منار مسجد جامع را وابسته به بعدازظهر سلجوقی دانست.

همینطور بنـدهای مهری و آرایه های گچبری جانور نیز این زمینه را پذیرش می نمایند. به حیث میرسد اقدامات مهم بعـدی مسجد در عصـر ایلخانی پیش آمده ، محراب گچبری و نگارگری های آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد جان دار در سکنج ها درین فرصت ایفا گردیده اند. همینطور در زمان های اخیر نیز اثراتی از آرایه هایی نگارگری جانور میباشد و با دقت به رنگ و مدل آن شاید وابسته به روزگار قاجار باشد.

در حوالی امامزاده قاسم طهران و در محله‌های مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد شمالی این ابرشهر، قبرستانی کهن قراردارد که بعد از مرگ علی خان ظهیرالدوله، وزیر تشریفات دربار ناصرالدین فرمان روا و محور‌گذار «انجمن اخوت» و تشییع‌جنازه او درین قبرستان، نامش به گورستان ظهیرالدوله تغییر‌و تحول کرد. فرد ظهیرالدوله، قبل از آن نیز به‌تیتر «خانقاه» از این جای برای مراقبه‌های عرفانی خویش سود می برد. داغداغان، درختی که ظهیرالدوله پایین سایه‌ی آن می جلسه، بعدتر سایه‌ی خویش را تقدیم آرامگاه او کرد و جلوه‌ای قشنگ به آنجا داد.

قبرستان ظهیرالدوله به‌خیال و خاطر خرمی و سرسبزی محوطه‌اش دربین معاش صنعتیِ شهر، همچنان جذابیت متعددی برای بازدید علاقمندان دارااست؛ ولی این صرفا یکی دلایلی میباشد که رهگذران را بدین ناحیه‌ی تاریخی می کشاند. به جهت ارج و اعتبار اجتماعی ظهیرالدوله، بخش اعظمی از هنرمندان، سیاستمداران و محققان سازه به وصیتشان در‌این قبرستان آرمیده‌اند و این مورد التفات ظهیرالدوله را صدچندان ساخته میباشد. بعضی از نامورترین اشخاصی که قبرستان ظهیرالدوله را تحت رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد عنوان واپسین خانه خویش گزینش کرده‌اند از این قبیل‌اند:

محمدتقی فصل بهار، روح الله خالقی، پرویز یاحقی، قمرالملوک وزیری و نوروروشنایی فرخزاد؛ که گاهی مراسم شعرخوانی در کنار مزار این بزرگان، خصوصاً نور فرخزاد، این «زن صرفا در شروع‌ی فصلی سرد»، برپاست. در اواسط ایوان آرامستان، اتاق‌هایی برای پذیرایی از مهمانان و صاحبان عزا وجود دارااست و گوشه و کنار این اتاق‌ها، قبور بزرگانی که به انواع و طرح‌های متفاوت درست شده‌اند چشم میشود. به جهت محافظت یکپارچگی این شرکت‌ی تاریخی، از سال 1340، جز معدودی از بزرگان آن هم با تایید صلاحیت قانونی، کسی این آرامستان دفن نمی شود.

با این‌همگی عدم نگهداری از آن، منجر گردیده بخش اعظمی از سنگ قبرها حاد خواهد شد و رئیس نامناسب آرامستان که در حال حاضر اسماً در چنگ مقر بسیج امامزاده پارسا البته در شغل در مشت همسر مسن درویش رضا، واپسین بازمانده‌ی «انجمن اخوت» میباشد، منجر گردیده این ملک همگانی، تاریخی و ملی آوازه ما یحتاج را برای بازدید مردم آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد نداشته باشد و رفته‌رفته دربرگیرنده تخریب و سوءاستفاده های فردی خواهد شد؛ به طوری که هم‌فعلا از حرم‌ی مدرس ابولحسن‌خان صبا، تعالی‌ترین مدرس موسیقی تاریخ کشور ایران، تحت عنوان انباری تجاری به کار گیری می گردد.

کاروانسرای دربین دشت که به اسم کاروانسرای میامی مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد نیز معروف میباشد، در واقع سه کاروانسرای به هم چسبیده و ‏در امتداد یکدیگر میباشد! کاروانسرای غربی در زمانه صفویه سازه گردیده و سازه به کتیبه‌ جان دار در سردر کاروانسرا، ‏این سازه در سال 1290-1291 هجری خورشیدی ایجاد شده است. بعد ها در زمان قاجار دو گروه میانی و ‏شرقی به آن اضافه شدند و به این ترتیب، این کاروانسرا به مطرح ترین کاروانسرای جمهوری اسلامی ایران مبدل گشت، به نحوی که ‏جهانگرد مشهور آلمانی “هانری رنه د” در کتابش از آن تحت عنوان اصلی ترین کاروانسرا در مسیر طهران به مشهد ‏یادکرده میباشد. طبق پژوهش ها به شغل آمده این جای دارنده سراجی (چرم سازی)، قصابی و نانوایی و پینه دوز و ‏دلاک برای تعمیر پاپوش و اصلاح راز مسافران بوده میباشد.‏
کاروانسرای غربی در طی صفویه ساخته شد که در مسیر جاده ابریشم بوده میباشد. در آن مجال برای نگهبانی ‏امنیت این کاروانسرا، یک چاپارخانه و دو قلعه نیز در کنار این سازه ساختند. بعد ها در طی قاجار رفت آمد عموم ‏به خیال زیارت امام رضا در مشهد، زیاد شد. در سود بنای شرقی را با مقداری مسافت از کاروانسرای رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد غربی ‏ایجاد کرد‌اند و برای نگهداری امنیت این دو کاروانسرا ابعاد به هم متصل شدند. بنابراین 7 قلعه در حوالی ‏کاروانسرای بین دشت می‌اقتدار روءیت کرد.‏
قلعه‌های تشکیل‌شده در حین صفویه امروزه مخروبه و بخش‌های مقداری از آن بر مکان باقی‌مانده میباشد. کاروانسرای ‏میانی مساحتی در حدود 2100 متر مربع دارااست. مساحت کاروانسرای شرقی 8800 متر مربع میباشد که از ‏قرارگیری تراس‌ها و ایوانچه‌ها و حجره‌ها و آن‌گاه اسطبل‌ها دور حیاطی پهناور صورت گرفته میباشد. تراس‌های ‏سمت شمال و جنوب (درکاروانسرای شرقی) نادر عمق‌اند و در پشت این حیاط‌ها، حیاطی با قاعده 5/8 متری ‏جای دارد. هرمورد از این تراس‌ها، که شبیه آن در دیگر کاروانسرا‌ها چشم نمیشود، به همدم فضاهای پیرامون ‏خویش قسمت سری جامعی بوده میباشد. تراس پشت حیاط نصیب شمالی، خلال حجره‌ها و کفش‌کن‌ها، ‏اصطبلی مخصوص در کنار خویش داراست. براین اساس این نصیب‌ها، مانند منزل‌هایی خرد برای خانواده‌ها ‏محسوب می‌شد‌ه‌است. طرح بخش شرقی کاروانسرای شرقی شبیه دو بخش شمالی و جنوبی آن میباشد و در ‏پشت تراس این نصیب (بخش شرقی کاروانسرای شرقی) نیز، فضاهای زیادی در حوالی فضای مرکزی واقع ‏گردیده است، با این تفاوت که فضای میانی این بخش راز پوشیده میباشد. اصطبل‌های این کاروانسرا دورتادور پشت ‏اتاق‌ها را پوشانده میباشد. دربین این اصطبل‌ها، سکوهایی فراتر از کف اصطبل برای اقامت صاحبان چهار پایان ‏ایجاد شده است. کناره جنوب غربی فضای اساسی کاروانسرای شرقی میباشد و ردیف‌های بیشتری داراست که ‏احتمالا در نوسازی‌های عصر‌های آن‌گاه اضافه گردیده‌است. ورودی این کاروانسرا، که در واقع ورودی آحاد تیم ‏میباشد، در اواسط آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد نصیب جنوب غربی واقع شد‌ه‌است. سردر این ورودی از نمای فضا خودش مرتفع‌خیس و حیاط ‏پشت این سردر نیز از چهره بام (کناره دکوری پشت بام ساختمان‌ها) تراس فراتر تاسیس شده است. در جناح‌ی ‏شمالی نیز، ایوانی در رویا رویی با تراس جنوبی قرار گرفته میباشد که دهانه‌ای کبیر خیس و ارتفاعی بیشتراز ایوانچه‌های ‏طرفین خویش دارااست. این حیاط که دقیقا در اواسط ضلع شمالی ایوان وجود ندارد و از آنجایی که بقایای ساختمانی در ‏پشت این ضلع چشم می‌گردد، به حیث میرسد که فضاهای دیگری در پشت ایوانچه‌های این دو جناح (شمالی و ‏جنوبی) وجود داشته که امروزه از در میان رفته میباشد. محمد حسن خان اعتمادالسلطنه، تالیف کننده آگاه الشمس به ‏وجود تلگراف منزل درین بخش اشاره نموده است.‏